Azerbaycan-Türkiye

Azerbaycan-Türkiye ilişkileri, Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti'nin süregelen uluslararası politikalarını içerir. Ortak tarihi ve geçmişi olan Türkiye ve Azerbaycan arasındaki ilişkiler dostane olmuştur. Karabağ Savaşı'nda Türkiye Azerbaycan'ı desteklemiştir. Bunun yanında Azerbaycan da Türkiye'yi çetrefilli meselelerde desteklemektedir.

Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden birçok ülkeden biri olan Azerbaycan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye olmuştur (9 Kasım 1991). Yine KKTC kurulduktan sonra, Azerbaycan' a bağlı özerk bir ülke olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti KKTC'yi hakim güç olarak tanımıştır Ancak Azerbaycan Cumhuriyeti KKTC'yi resmî olarak tanımamıştır.. İki ülke birbiri için ekonomik ve sosyal açıdan ilişkileri büyük  bir önem taşımaktadır. Bağımsızlığını yeni kazandığı dönemlerde Azerbaycan, yeni ve genç bir ülke olarak karşısına çıkacak güçlükleri aşabilmek için Türkiye'nin desteğine ihtiyaç duymuştu. Azerbaycanın bağımsızlığını yeni kazandığı dönemlerde Azerbaycan, Türkiye arasındaki ilişkilerin gelişmemesi için hiçbir sebep yoktu , çünkü iki halk ve devletler birbirlerini kardeş ve iyi bir dost olarak görmekteydi . Aynı zamanda Azerbaycan'ın jeopolitik olarak önemli  bir yerde olması veErmenistan, Rusya ve İran gibi devletlerin Azerbaycan'dan yana çıkarlarının olması sebebi ile Türkiye, Azerbaycan arasındaki ikili ilişkilerin gelişmesini sekteye uğratmıştır.

1986'da Ermenistan'ın resmi olarak Azerbaycan'ın topraklarında sayılan Dağlık Karabağ, Zengezor, Nahçıvan, Gence, Kubadlı gibi bölgelere saldırmış ve Nahcivan dışında geri kalan bölgeleri işgal edip, silahlı çeteler aracılığı ile orada yaşayan azeri halkına baskı uygulamışlardı . Ermenistan yaptığı işgale karşı Azerbaycan'a gerçek anlamda destek veren ülkeler arasında Türkiye'de olmuştur ve Türkiye, Ermenistan arasındaki sınır kapılarını kapamış ve ekonomik, siyasi ve politik anlamda Ermenistan'a sert tepki göstererek Azerbaycan'ın arkasında olduğunu tüm dünya ve Azerbaycan halkına ve devletine göstermiştir.

Türkiye tarafından bakıldığında ise Türkiye'nin genel dış politikasında Azerbaycan, Türkiye için çok büyük bir yer tutmaktadır .

Kuzey Kafkasya ve Güney Kafsaysa arasındaki bölgede bulunan Azerbaycanlıların, Türkiye'nin Kafkasya bölgesi ve ayrıca diğer Türk devletleri ile arasındaki ilişkileri koruma ve bu konuda izleyeceği yol bakımından Azerbaycan, Türkiye için büyük bir önem teşkil etmektedir. Türkiye, Azerbaycan'ın da yardımlarıyla Kafkasya ilişkilerine devam etmektedir.

Enerji bakımından zengin yeraltı kaynaklarına sahip olan Azerbaycan, eğer ilişkilerin iyi yönde devam etmesi durumunda, Türkiye, Azerbaycan arasındaki enerji ticaretininde büyük yollar katedileceği Bakü, Tiflis, Ceyhan Boru Hattı nın bitirilmesi ile gösterilmiş oldu.

Rusya'nın Azerbaycan üzerindeki baskıyı koruma çabaları ve 1990'da  Azerbaycan'a müdahale etmesinden hemen sonra Türkiye, Azerbaycan ilişkileri gerilemiş ve Rus yönetimine devamlı tavizler vermiştir. Kamuoyununda baskısı ile yönetim değişikliğine giden Azerbaycan' da yönetime gelen Ebulfeyz Elçibey zamanında, Türkiye, Azerbaycan arasındaki ikili ilişkiler olumlu yönde gelişmiş ve Türkiye ile politik yönden yakınlaşma sağlanmıştır. Elçibey döneminde Türkiye, Azerbaycan arasında bir çok sosyal ve ekonomik anlaşmalar imzalanmıştı, bunların başlıcaları şunlardır:

Türkiye, Azerbaycan Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (02.01.1992)

Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Dostluk, İşbirliği ve İyi Komşuluk Anlaşması (24.01.1992)

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Eğitim, Kültür ve Haberleşme Anlaşması (06.03.1993)

Azerbaycan ve Türkiye arasında askeri anlamda da Azerbaycan lehine geçmişten bugüne olay gerçekleşmiştir. 1993, 2003 yılları arasında Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanlığı yapan Haydar Aliyevdöneminde Azerbaycan'ın izlediği politika sonucunda diğer sınırdaş devletlerle işbirlikleri sağlanmıştır. Azerbaycan'ın bölgede etkin rol oynaması için Türkiye'nin yardımlarıyla dünya genelinde büyük bir etkiye sahip olan ABD ve NATO ile iyi ilişkiler kurmasıda olasıdır . 1996 ve 1997 yılları arasında Azerbaycan ve Türkiye arasında askeri yönde anlaşmalar imzalanmış ve Azerbaycan, Türkiye sınırının iki tarafında kalan alanda yapılacak askeri araçların uçuşunu düzene sokan anlaşmalar imzalandı.

Azerbaycanlılar ve Türkiye Türkleri, aynı ırktan oldukları ve aynı kökten geldikleri için bu iki devlet, birbirlerini "kardeş devlet" saymaktadır.

Karabağ

Dağlık Karabağ (Azerice: Dağlıq Qarabağ ), Güney Kafkasya'da hukuken Azerbaycan Cumhuriyeti'ne bağlı tarihi bölge. Günümüzde, Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin işgali sonucunda hiçbir ülke veya uluslararası kuruluş tarafından tanınmayan de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin egemenliği altındadır.

Azerbaycan'ın resmî tarih anlayışı, Dağlık Karabağ'ın eski çağlardaki adı "Albanya" olup bölgede yaşamış olan Kafkas Albanyalılarının Azerilerin atalarından olduğu savunmaktadır.

Ermenistan, Dağlık Karabağ'ın Ermenilerin ataları olan antik bir Hıristiyan krallığının parçası olduğunu savunmaktadır. Buna kanıt olarak da bölgedeki kiliseler gösterilir. Azeri tarihçiler ise bahsi geçen kiliselerin Hristiyan Albanyalılara ait olduğunu iddia ederler.Bölgeye İslamiyet yaklaşık bin sene önce gelmiştir.

Osmanlı-Safevi savaşları döneminde Karabağ

1578 Osmanlı-Safevi seferinden sonra Osmanlı hakimiyeti altına girdi ve Berda, Hacın, Ahıstâbâd, Dizak, Hakâri ve Varand sancaklarından oluşan “Vilâyet-i Gence Karabağ” kuruldu. Ancak bir süre sonra Safevîlerin hakimiyeti altına girdi.

1722-1724’da Rusya İmparatorluğunun bölgeye girmesiyle gerginlik yaratıldı. Osmanlı Azerbaycan’ı işgal ederek Rusların Kafkasya'ya inmesini önlemeye çalıştı ve 1724 Antlaşmasında Karabağ Osmanlı’ya verildi. 1731’den başlayan Osmanlı-İran savaşı neticesinde 1736’da İran'a bağlandı.

Bölgenin Rusya'ya geçişi

Elizavetpol Guberniyası

Ana madde: Elizavetpol Guberniyası

19 Mayıs 1783'te Knez G. A. Potyomkin II. Katerina'ya yazdığı mektupta:

"Fırsat bulunca Karabağ'ı hemen ermenilerin kontrolüne vermek ve böylece Asya'da bir Hristiyan devlet kurmaktan" bahsetmekteydi.

1813 yılında imzalanan Gülistan Antlaşması ile Dağlık Karabağ Rusya İmparatorluğu'na verildi. 1822 yılında Karabağ Hanlığı ortadan kaldırıldı.

1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı ve 1804 - 1813 İran - Rus Savaşı sırasında bu bölgeye Anadolu'dan ve İran’dan Ermeni göçü yaşandı. Kaçar yönetimindeki topraklardan 1825-1826 tarihlerinde 18.000, 1828'de 50.000, 1829 Osmanlı-Rus Edirne Antlaşması ile 84.000 Ermeni Karabağ ve civar bölgelere aktarılmıştır. Dönemin Rus tarihçilerine göre, bu süreç boyunca Anadolu'dan ve şuanki İran topraklarından en az 1.000.000 Ermeni Kafkasya'ya göç etmiş veya ettirilmişti. Bu göçler sonucunda I. Nikolay, Revan ve Nahçivan hanlıklarının üzerinde bir Ermeni bölgesi kurmuştu.1832 yılı Rus Çarlığı resmi nüfus sayımında Karabağ bölgesinin %64.4'ü Müslümanü, %34.8'i Ermeni olarak kayda geçmiştir.

Sovyetler Birliği ile Karabağ

Ana madde: Dağlık Karabağ Özerk Oblastı

1917 Ekim Devriminden sonra Ermeniler ile Azeriler arasında çatışma başladı. Eylül 1918’de Enver Paşa tarafından gönderilen Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusubölgeye girdi. Mondros Mütarekesinin ardından İngilizler tarafından geçici olarak işgal edildikten sonra 1919’da Azerbaycan’a bağlanmıştır.

Anastas Mikoyan da bölgenin Bakü'ye bağlanmasını istedi. Azerbaycan Komünist Partisi’nin kurduğu üç kişilik araştırma heyetinin sunduğu rapora dayanarak 30 Haziran1921’de Özerk Bölgesi’nin kuruluşu kararlaştırıldı ve 24 Temmuz 1923’te Özerk Bölgesi ilan edilmiş ve kararı uygulamaya konulmuştur.

1989 yılında Azerbaycan parlamentosu kararıyla bölgenin özerkliği kaldırıldı.

Karabağ Savaşı

1990’ların başlarında bölgede etnik çatışmalar başladı. Ermenistan’ın Karabağ’ı kendi sınırlarına katma isteğini açıklamasının ardından bu çatışma Ermenistan ve Azerbaycan arasında savaşa dönüştü. 1991 yılında Kafkasya'da yeni cumhuriyetlerin birbiri ardına bağımsızlıklarını ilan ettiği dönemde Rusya tarafından boşaltılan üslerden elde edilen ağır silahlar, savaşta dengenin Ermenistan'dan yana ağır basmasına neden oldu.Ana madde: Karabağ Savaşı

1991-1993 yıllarında, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edilmiş olup bu işgal günümüzde de sürmektedir. Dağlık Karabağ bölgesi tamamen Azerbaycan toprakları içinde kalmasına rağmen Ermeni ayrılıkçılar Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasındaki Azerbaycan'a ait bölgeyi de işgal ederek bir tampon bölge oluşturmayı başarmışlar ve Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasında bağlantı kurmuşlardır.

Ermenistan, Dağlık Karabağ bölgesini ve bu bölgenin çevresindeki altı ilçeyi (rayon) işgal etti. Dağlık Karabağ ayrılıkçı yönetimi bu arada, 1991 yılında bağımsızlığını ilan etti. Ancak bu bağımsızlık ve kurulan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, Ermenistan Cumhuriyeti dahil hiçbir ülke tarafından tanınmamaktadır.

Bu savaşı sona erdiren ateşkes anlaşması 1994 yılında Bişkek kentinde imzalandı.

Videolar

Bakü